Merhabalar; 6 Şubat 2023 depremi ile 10 ilde birçok ilimiz yıkılmış, binlerce vatandaşımız vefat etmiştir. Vefat edenlere Allah’tan rahmet diliyorum. Yaşayan ve yaralı kimselere acil şifalar diliyorum. Devletimiz ve necip milletimizin bu sıkıntılı zamanlardan birlikteliğimizle aşacağımıza inanarak aşağıdaki soruya sektörün içinde düşünen bir inşaat mühendisi olarak cevap vermeyi ödev bildim. Belki fikirlerimizle bir faydamız olur. Devletimize bir katkımız olur düşüncesiyle yazımı yazdım. Aşağıdaki önerilerimin bir kısmı Japonya ve ABD gibi ülkelerde zaten var. Detaylara girmeden şunu açıklamakta fayda var. İnşaat maliyetleri, işçilik maliyetleri, yapılan inşaat yatırımı sektörde çok arttı. Bu sebeple inşaattaki taşıyıcı sistemin maliyeti (kaba inşaat) toplam maliyetin (arsa+ kaba inşaat + ince işçilik) ya da satış rakamlarının %10-20 mertebesindedir. Şu anda beton-donatı ya da malzeme kalitesi açısından eski Türkiye yok. Çok fazla malzeme kaçırmaya çalışıldığını düşünmüyorum. Malzeme kaçırma durumu eski Türkiye’nin söylemidir. Çünkü satış fiyatlarının yanında taşıyıcı sistem maliyeti çok az kalmaktadır. Yapı denetim sistemi 2001 yılından beri var ve 2019 yılından sonrada artık otomatik havuz sistemi ile birlikte yapı denetim firmalarının elleri iyice güçlendi. Ayrıca inşaat işçiliği ve yapabilirlik anlamında dünyada sayılı ülkeyiz. Buna göre özetle; malzeme kalitesi ülkemizde var, yapı denetim sistemimiz artık nispeten daha iyi, inşaat işçiliğimiz ya da yapabilirliğimizde iyi fakat yapılardaki projelendirme ve eğitimli proje mühendislerinin yetersizliği ve proje kontrol sisteminde eksikliğimiz bulunmaktadır.

İlk olarak inşaat sektörü için hatırlamamız gereken önemli tarihler aşağıdadır:

(1988-1995) Yılları Öncesi: Gırgırla beton dökümü ve Nervürsüz Donatı zamanları

1988: Hazır Beton Birliği kurulması

1995: Hazır Betonda standartlaşma ve belgelendirmenin başlaması

1998: Deprem Yönetmeliği Güncelleme

2001: Yapı Denetim Sisteminin Kurulması

2007: Deprem Yönetmeliği Güncelleme

2018: Deprem Yönetmeliği Güncelleme

2018: Önemli Yapı tasarımları için Tasarım Gözetmenliğinin gelmesi

2019: Yapı Denetimde Havuz Sisteminin Kurulması ve Otomatik Atama

2023: NE YAPILMALI?

İNŞAAT SİSTEMİNDEKİ ZİNCİRLER

STATİK PROJE (EKSİKLİK VAR) – SAHA İMALAT – YAPI DENETİM (Saha İmalat Denetimi)- YATIRIMCI (MUTEAHHİT)- BELEDİYE

 EKSİK ZİNCİR BAKLASI: AKREDİTE STATİK PROJE KONTROL YETKİN FİRMALARI

Yukarıdaki zincirlerin baklaları eksiksiz tam olması durumunda yüksek yapı, zemini kötü yapı, vs her türlü kötü koşulda yapı inşası uygun bir şekilde yapılabilir. İlla yatay mimari olsun demek, çok katlı yapı olmasın demek yine sistemdeki yanlışların gözlemlenemediği ve bilgisizlikten kaynaklanmaktadır. Yüksek yapı sakıncalı olsaydı Japonya’daki yüksek yapılar depremde yıkılırdı, ya da yatay mimari, az katlılar uygun olsaydı 2007 sonrası inşa edilen Maraş ve Hatay’daki 5-6 katlı yeni binalar yıkılmazdı. Yukarıdaki zincirdeki baklaların birinde ya da birkaçında olan hatalar göçmelere sebep vermektedir. Her koşula uygun yapı tasarımı yukarıdaki zincirin tüm baklaları sağlam olduğu müddetçe yapılabilir.

SORU-1: MARAŞ DEPREMİNDE NEDEN BU KADAR YAPI GÖÇTÜ? GENEL PROBLEMLERİMİZ NELER?

CEVAP:

1. Çürük yapı stoğu ya da güçlendirme gereken yapı stoğunun fazlalığı. Bunların çoğu 2001 senesi ve öncesi denebilir. Eski Türkiye’nin birikimi diyebiliriz.
2. 2001 senesi sonrası malzeme kalitesi ve kısmi denetim olmasına rağmen, hatalı-eksik statik projelendirilen yapıların olması
3. Yeni mezun inşaat mühendislerine imza yetkisinin verilmesi, her türlü yapıya imza atabilecek başı boş bir sistemin olması.
4. Saha ve proje mühendislerinin yetkinliklerini ortaya çıkaracak, onları gelişime ve eğitime zorlayacak MESLEKİ KADEME VE RÜTBE (Stajyer Mühendis, Yetkin Mühendis, Uzman Mühendis, Kıdemli Uzman Mühendis gibi) sisteminin olmaması
5. Akredite statik proje kontrol yetkin firmalarının olmaması
6. Belediyelerdeki hiçbir yetkinliği olmayan kişiler tarafından statik projelerin kontrol edilmesi ve onayı
7. Yatırımcı ya da müteahhittin yapı yatırımlarının başı boş, yetkin ELEK SİSTEMİ oluşturulmamış bu sistemin kucağına atılmış olması
8. Devletimizin inşaat mühendislerini kendini geliştirmeye zorlayacağı MESLEKİ KADEME VE RÜTBE sistemini oluşturmaması, TUS gibi MESLEĞE GİRİŞ SINAVI (YETKİN İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ SINAVI) oluşturmaması
9. Şiddetli depremde (>7) yapı göçmeden insan yaşıyorsa bu yapı için yönetmeliğimize göre amacına ulaşılmıştır. Yani şiddetli depremde insanlar hayatını kurtardıysa fakat ev oturulamayacak durumdaysa yönetmeliğimize göre hedefe ulaşılmıştır. Bir nevi evlerimiz şiddetli deprem için (>7) tek kullanımlık konserve gibidir. Fakat günümüzde duvar, ince işçilik, cephe vs gibi konulara çok para harcanıyor. Bizler ülkemizde insanların büyük güçlükle yatırım yaptığı evlerimiz için bu hedef yetersizdir. Canımız gibi malımızı da güvenceye alan izolatör kullanımının yaygın olmayışı.
10. Müteahhit ve belediyeler için ahbab-çavuş ilişkisinden kurtaracak zorunlu kilit bir sistemin olmayışı

 SORU-2: YAPI İNŞAATININ DOĞRU OLMASI İÇİN NE YAPILMALI BU AŞAMADAN SONRA? ÜLKE OLARAK EKSİKLERİMİZ NEDİR? ÖNERİLERİM NELER?

CEVAP:

1. Mezun olan hiçbir inşaat mühendisine imza yetkisi verilmemeli. STAJYER İNŞAAT MÜHENDİSİ olarak mezun olmalı.
2. Proje tasarımı yapan inşaat mühendisleri için MESLEKİ KADEME VE RÜTBE sistemi oluşturulmalı.
3. STAJYER İNŞAAT MÜHENDİSLERİ akredite uzman mühendis proje firmalarında (2-5) sene zorunlu staj yapmalı.
4. STAJYER İNŞAAT MÜHENDİSLERİ (2-5) sene sonra MESLEĞE GİRİŞ SINAVI’na tabi tutularak, başarılı olanlara proje tasarımı yapmasına izin verilerek imza hakkı verilmeli.
5. MESLEĞE GİRİŞ SINAVI’nı kazanan STAJYER İNŞAAT MÜHENDİSLERİ imza yetkisi kazandıktan sonra proje mühendisleri havuzuna dahil olacaktır. İmza yetkisi kazanan yapı tasarımcısı inşaat mühendisi YETKİN İNŞAAT MÜHENDİSİ OLMALI (Yurt dışındaki Professional Engineer)
6. Yapı yapmak isteyen yatırımcı-(müteahhit), statik projesini imza hakkı kazanan YETKİN proje mühendisi havuzundan kendisine otomatik atanan kişilere yaptırabilmeli
7. Yapı projesindeki tecrübesi (kaç yıllık mühendis olduğu), akademik başarısı vs gibi başka kriterlere göre YETKİN mühendisler içerisinden UZMAN MÜHENDİS ve KIDEMLİ UZMAN MÜHENDİS havuzları oluşturulmalı.
8. Yapıların tasarım zorluklarına göre Yüksek yapılar, izolatörlü yapılar, AVM, Stadyum vs gibi özel üst yapılar sadece UZMAN MÜHENDİS ya da KIDEMLİ UZMAN MÜHENDİSLER imza atıp, statik tasarımını yapabilmeli.
9. Yapı tasarımı bu şekilde güvenli kişilere verildikten sonra AKREDİTE STATİK PROJE KONTROL FİRMALARI tarafından yapı tasarımları, projeleri kontrol edilmeli. AKREDİTE STATİK PROJE KONTROL FİRMALARI sadece UZMAN MÜHENDİS VE KIDEMLİ UZMAN MÜHENDİS havuzlarındaki mühendislerden oluşmalı.
10. YETKİN mühendis içeren mühendislik firmalarında en az 2 STAJYER İNŞAAT MÜHENDİSİ çalıştırma zorunluluğu getirilmeli.
11. BELEDİYE’ler den proje kontrolü adına hiçbir sorumluluğu olmamalı. YETKİN mühendis ve AKREDİTE STATİK PROJE KONTROL FİRMASI imzası içeren proje için ruhsat işlemlerini tamamlamalı.
12. İyileştirilen SAHA YAPI DENETİM sistemi, SAHA KONTROL YETKİNLİK belgesi alan mühendislerden oluşmalı.
13. İzolatör yapım maliyeti toplam inşaat maliyetinin %3’ünden az olan 35 m yükseklik altındaki binalar için IZOLATÖR sisteminin kullanımı zorunlu olmalı. Yapılarımızın hasar düzeyi minimuma indirilmeli. Çok büyük yatırım yapılan, önemli arsalardaki yapılar için izolatör maliyeti önemsenmeyecek durumdadır fakat şiddetli depremde insan hayatı kadar yapılarımızda muhafaza edecektir.
14. İzolatör kullanılmayan yapılar için süneklik katsayısı R’nin 3-4’den, maksimum kat ötelenmesi %1’den yukarı kullanılmaması. Ayrıca duvarlarla taşıyıcı eleman arasındaki bağlantılarda esnek bağlantı detayı zorunlu kullanılmalı.

Saygılarımla…

Mustafa Güneş Çiftçioğlu-Y.İnşaat Mühendisi

13.02.2023